Artykuły

• Sen zajmuje jedną trzecią ludzkiego życia i stanowi jego niezbędny element.
• Od jakości i długości snu zależy funkcjonowanie człowieka w ciągu dnia, nastrój, koncentracja, spostrzegawczość, a także stan zdrowia.
• Każdy człowiek ma indywidualne zapotrzebowanie na sen, które zmienia się z wiekiem – u dorosłych przeciętnie wynosi 6–9 godzin na dobę.
• Niedobór snu prowadzi do poczucia zmęczenia, ogranicza zdolności poznawcze, utrudnia koncentrację i zapamiętywanie.
• Zarówno niedobór (mniej niż 6 godzin), jak i nadmiar (powyżej 9 godzin) snu zwiększają ryzyko przedwczesnej śmierci oraz wystąpienia chorób psychicznych i somatycznych.
• Duże znaczenie ma również jakość snu.

Aby określić strukturę snu danej osoby, należy w ciągu nocy zbadać trzy parametry fizjologiczne:

1. Czynność bioelektryczną mózgu, którą oceniamy za pomocą elektroencefalografii (EEG) – elektrody są umieszczone na skórze głowy nad lewą i prawą półkulą mózgu w okolicach czołowych, centralnych i potylicznych.
2. Ruchy gałek ocznych, które badamy przy pomocy elektrookulografii (EOG) – elektrody są umieszczone bocznie i poniżej lewego oka oraz bocznie i powyżej prawego oka.
3. Napięcie mięśni, które badamy przy pomocy elektromiografii (EMG) – elektrody są umieszczone nad mięśniami podbródkowymi.

Okresy snu wyznacza się na podstawie badania polisomnograficznego. Podział snu na stadia jest zaś dokonywany na podstawie analizy wzrokowej według międzynarodowych kryteriów Rechtschaffena i Kalesa.

Sen składa się z czterech stadiów snu NREM: stadium 1, 2, 3 i 4 oraz snu REM. Stadia snu 1 i 2 to sen płytki. Stadia 3 i 4 to sen głęboki, nazywany również snem wolnofalowym (ang. slow-wave sleep, SWS). Sen REM to stadium, w którym występują marzenia senne, jego charakterystyczną cechą jest występowanie szybkich ruchów gałek ocznych.

U zdrowych dorosłych sen rozpoczyna się od snu NREM, który zajmuje 75–80% czasu trwania głównego epizodu snu dobowego; w wypadku REM jest to 20–25%. Sen wolnofalowy przeważa w pierwszej części nocy, a sen REM – w ostatniej części.

NREM i REM składają się na cykl snu trwający 90–110 min.

• Melatonina to hormon wytwarzany głównie przez szyszynkę, który odgrywa ważną rolę w regulacji snu i czuwania.
• Jej wydzielanie jest zależne od pory dnia, a dokładnie od natężenia światła.
• Światło (w tym sztuczne oświetlenie) hamuje produkcję melatoniny – można zauważyć zmiany poziomu jej wytwarzania w zależności od długości dnia (większe wytwarzanie zimą niż w okresie letnim).
• Małe ilości tego hormonu są produkowane także przez siatkówkę oka i komórki układu pokarmowego.
• Niemowlęta do 12. tygodnia życia nie mają ściśle określonego rytmu dobowego (ich organizm niemal nie produkuje melatoniny – dziecko śpi, kiedy jest najedzone); dopiero około 20. tygodnia pojawia się wyraźny zarys tego cyklu.

• Częstość występowania bezsenności wzrasta z wiekiem.
• Aż 40–80% osób powyżej 65. roku życia cierpi na różnego typu zaburzenia snu, a bezsenność rozpoznaje się u 10–19% ludności świata.
• Do 40. roku życia na bezsenność choruje mniej więcej tyle samo kobiet i mężczyzn.
• Powyżej 65. roku życia problemy ze snem ma dwa razy więcej kobiet niż mężczyzn.
• Płeć jest, podobnie jak starszy wiek, istotnym czynnikiem predysponującym do wystąpienia bezsenności.

• Zespół opóźnionej fazy snu (ang. Delayed Sleep Phase Syndrome, DSPS) jest jednym z najczęstszych zaburzeń rytmu okołodobowego, szczególnie u osób poniżej 30. roku życia. Zaburzenie to powstaje w wyniku braku zgodności pomiędzy własnym, wewnętrznym, biologicznie preferowanym przez człowieka rytmem snu i aktywności (rytmem endogennym) a rytmem chodzenia spać i wstawania narzuconym przez normy społeczne, związanym z 24-godzinnym rytmem czasu. Istotą zaburzenia jest opóźnienie wewnętrznego zegara biologicznego regulującego poru snu o co najmniej kilka godzin w stosunku do średniej w społeczeństwie.
• Somnambulizm (lunatyzm) – zaburzenie snu z grupy parasomnii polegające na siadaniu, wstawaniu z łóżka, rzadziej chodzeniu podczas snu. Ataki somnambulizmu występują najczęściej w pierwszej połowie nocy podczas snu głębokiego (stadia 3 i 4 NREM). Somnambulizm występuje często u dzieci w wieku 4–8 lat. W tej grupie częstość tego zaburzenia wynosi nawet do 30% i jest ono związane z dojrzewaniem układu nerwowego, dlatego podawanie leków jest z reguły niewskazane. Somnambulizm występuje u około 1% osób dorosłych.
• Jet lag – zaburzenia snu powodowane podróżą ze zmianą co najmniej dwóch stref czasowych. Zaburzenia snu są szczególnie nasilone podczas podróży z zachodu na wschód (skrócenie dnia). Podróże ze wschodu na zachód (wydłużenia dnia) są przeważnie lepiej tolerowane.
• Narkolepsja – nadmierna senność w ciągu dnia, która może się objawiać atakami snu w ciągu dnia, występującymi często niespodziewanie (dla wielu osób ataki snu są nie do przezwyciężenia); może występować również jako utrzymująca się senność przez dłuższy czas lub jako mikrosen polegający na bardzo krótkich okresach snu wtrąconych w stan czuwania; katapleksja – kolejny objaw narkolepsji – polega na nagłej utracie kontroli siły mięśniowej.

GABA, inaczej kwas gamma-aminomasłowy (ang. gamma-aminobutyric acid), należy do aminokwasów niebiałkowych. Początkowo związek ten był znany wyłącznie jako produkt metabolizmu drobnoustrojów i roślin. GABA występuje w większości obszarów mózgu, a jego działanie na organizm jest naprawdę wielowymiarowe. Odpowiednie stężenie tego związku warunkuje właściwy przebieg takich procesów jak sen czy metabolizm. GABA pełni także funkcję neuroprzekaźnika hamującego w ośrodkowym układzie nerwowym. Jego głównym zadaniem jest spowalnianie pracy mózgu. Oznacza to, że przez łączenie się z odpowiednimi receptorami GABA blokuje przepływ impulsów pomiędzy komórkami układu nerwowego.

GABA występuje w neuronach, które są odpowiedzialne za wyłączanie układów podtrzymujących czuwanie.