Strona główna

SEN i JEGO ROLA

• Sen zajmuje jedną trzecią ludzkiego życia i stanowi jego niezbędny element.
• Od jakości i długości snu zależą funkcjonowanie w ciągu dnia, nastrój, koncentracja, spostrzegawczość i w dużej mierze stan zdrowia.
• Każdy człowiek ma indywidualne zapotrzebowanie na sen, które zmienia się z wiekiem. U dorosłych przeciętnie wynosi ono od 6 do 8–9 godzin na dobę.
• Niedobór snu prowadzi do poczucia zmęczenia, ogranicza zdolności poznawcze, utrudnia koncentrację i zapamiętywanie.
• Zarówno niedobór (mniej niż 6 godzin), jak i nadmiar (powyżej 9 godzin) snu związane są z ryzykiem przedwczesnej śmierci oraz chorób psychicznych i somatycznych. Istotne znaczenie ma również jakość snu.

ARCHITEKTURA SNU

W celu określenia struktury snu, potrzebne jest zbadanie w ciągu nocy trzech parametrów fizjologicznych:

1. Czynności bioelektrycznej mózgu, co oceniamy za pomocą elektroencefalografii (EEG), z elektrodami umieszczonymi na skórze głowy nad lewą i prawą półkulą mózgu w okolicach czołowych, centralnych i potylicznych.
2. Ruchów gałek ocznych, co badamy przy pomocy elektrookulografii (EOG) – elektrody umieszczone są bocznie i poniżej lewego oka oraz bocznie i powyżej prawego oka.
3. Napięcia mięśni, co badamy przy pomocy elektromiografii (EMG), z elektrodami umieszczonymi nad mięśniami podbródkowymi.

Okresy snu wyznaczane są na podstawie badania polisomnograficznego. Podział snu na stadia snu dokonywany jest na podstawie analizy wzrokowej według międzynarodowych kryteriów Rechtschaffena i Kalesa (1968). Sen składa się z czterech stadiów snu NREM: Stadium 1, 2, 3 i 4 oraz snu REM. Stadia snu 1 i 2 – sen płytki. Stadia 3 i 4 – sen głęboki nazywany również snem wolnofalowym (ang. slow wave sleep – SWS). Sen REM to stadium snu, w którym występują marzenia senne (głównie), jego charakterystyczną cechą jest obecność szybkich ruchów oczu. U zdrowych dorosłych osób sen rozpoczyna się od snu NREM. NREM zajmuje 75–80% czasu trwania głównego epizodu snu dobowego, natomiast REM — 20–25%. Sen wolnofalowy przeważa w pierwszej części nocy, a sen REM — w ostatniej części. NREM i REM tworzą cykl snu o czasie trwania 90–110 min.

MELATONINA A ZEGAR BIOLOGICZNY

• Melatonina pełni funkcję zegara biologicznego, a więc odgrywa ważną rolę w regulacji snu i czuwania.
• Jest to hormon wytwarzany głównie przez szyszynkę.
• Jej wydzielanie jest zależne od pory dnia, a dokładnie od natężenia światła.
• Światło (w tym sztuczne oświetlenie) hamuje produkcję melatoniny, można zauważyć zmianę jej wytwarzania w zależności od długości dnia (większe wytwarzanie zimą w porównaniu z okresem letnim).
• Małe ilości tego hormonu produkowane są także przez siatkówkę i komórki układu pokarmowego.
• Niemowlęta do 12 tygodnia nie mają ściśle określonego rytmu dobowego (ich organizm prawie wcale nie produkuje melatoniny, dziecko śpi, kiedy jest najedzone), dopiero około 20 tygodnia pojawia się wyraźny zarys tego cyklu.

BEZSENNOŚĆ

• Częstość występowania bezsenności wzrasta z wiekiem.
• Powyżej 65. roku życia aż 40–80% osób ma różnego typu zaburzenia snu, a bezsenność rozpoznaje się u około 10% (nawet do 19%) ludności na świecie.
• Do 40. roku życia choruje na nią mniej więcej tyle samo kobiet i mężczyzn.
• U starszych osób problemy ze snem ma dwa razy więcej kobiet niż mężczyzn.
• Płeć jest więc, podobnie jak starszy wiek, istotnym czynnikiem predysponującym do wystąpienia choroby

PRZYKŁADY ZABURZEŃ SNU

• Zespół opóźnionej fazy snu (Delayed Sleep Phase Syndrome – DSPS) – Jest jednym z najczęstszych zaburzeń rytmu okołodobowego, szczególnie u osób w wieku poniżej 30 r.ż. Zaburzenie to powstaje w wyniku braku zgodności pomiędzy własnym, wewnętrznym, biologicznie preferowanym przez człowieka rytmem snu i aktywności (rytmem endogennym), a rytmem chodzenia spać i wstawania narzuconym przez normy społeczne, związanym z 24-godzinnym rytmem czasu ziemskiego. Istotą zaburzenia jest opóźnienie wewnętrznego zegara biologicznego, regulującego poru snu, o co najmniej kilka godzin w stosunku do średniej w społeczeństwie.
• Somnambulizm (lunatyzm) – zaburzenie snu z grupy parasomnii polegające na siadaniu, wstawaniu z łóżka, rzadziej chodzeniu podczas snu. Ataki somnambulizmu występują najczęściej w pierwszej połowie nocy podczas snu głębokiego (stadia 3 i 4 NREM). Somnambulizm występuje często u dzieci w wieku 4-8 lat. W tej grupie wiekowej częstość tego zaburzenia wynosi nawet do 30%, zaburzenie jest związane z dojrzewaniem układu nerwowego, podawanie leków jest z reguły niewskazane. U osób dorosłych częstość somnambulizmu wynosi około 1%.
• Jet lag – Zaburzenia snu powodowane podróżą ze zmianą co najmniej dwóch stref czasowych. Zaburzenia snu są szczególnie nasilone podczas podróży z zachodu na wschód (skrócenie dnia). Podróże ze wschodu na zachód (wydłużenia dnia) są przeważnie lepiej tolerowane.
• Narkolepsja – nadmierna senność w ciągu dnia, która może objawiać się atakami snu w ciągu dnia, występującymi często niespodziewanie (dla wielu osób ataki snu są nie do przezwyciężenia); może występować również jako utrzymująca się senność przez dłuższy czas lub jako „mikrosen”, polegający na bardzo krótkich okresach snu wtrąconych w stan czuwania; katapleksja (kolejna cecha charakterystyczna dla narkolepsji) polega na nagłej utracie kontroli siły mięśniowej.

MÓZG/GABA/SEN

GABA, inaczej kwas gamma-aminomasłowy (ang. gamma-aminobutyric acid), należy do aminokwasów niebiałkowych. Początkowo związek ten był znany wyłącznie jako produkt metabolizmu. GABA występuje w większości obszarów mózgu, a działanie kwasu gamma-aminomasłowego na organizm jest naprawdę szerokie. Odpowiednie stężenie tego związku warunkuje właściwy przebieg m.in. takich procesów jak sen czy metabolizm. Pełni rolę neuroprzekaźnika hamującego w ośrodkowym układzie nerwowym. Jego główną funkcją jest spowalnianie pracy mózgu. Oznacza to, że poprzez łączenie się z odpowiednimi receptorami, GABA blokuje przepływ impulsów pomiędzy komórkami układu nerwowego.

GABA występuje w neuronach, które są odpowiedzialne za „wyłączenie układów podtrzymujących czuwanie”.